![[Żródła do historii Polski XIX-XX w.]](../../../../pict_/ibidem_z.gif)
1939 sierpień 30-31 Berlin
"16 punktów" - tak zwane propozycje
niemieckie dla Polski
Sytuacja między Rzeszą Niemiecką a Polską jest obecnie
tego rodzaju, że każdy dalszy incydent może doprowadzić do
wybuchu w szeregach wojsk zajmujących pozycje po obu stronach.
Jakiekolwiek rozwiązanie pokojowe musi być tak ułożone, by
przy następnej sposobności okoliczności powodujące ten stan
rzeczy nie mogły się powtórzyć i by przez to nie tylko Europa
wschodnia, lecz także inne obszary nie znalazły się w stanie
takiego samego naprężenia.
Przyczyny tego rozwoju leżą:
- w niemożliwym przeprowadzeniu granic, wytyczonych przez
dyktat wersalski,
- w niemożliwym traktowaniu mniejszości na odstąpionych
obszarach.
Rząd Rzeszy Niemieckiej wychodzi zatem przy niniejszych
propozycjach z założenia, że trzeba znaleźć ostateczne
rozwiązanie, które usunie niemożliwą sytuację związaną z
wytyczeniem granic, obu stronom zapewni życiowo ważne dla nich
linie komunikacyjne, oraz problem mniejszościowy - o ile to jest
w ogóle możliwe - zlikwiduje, a o ile to nie jest możliwe,
znośnie ułoży los mniejszości przez całkowite
zagwarantowanie ich praw.
Rząd niemiecki jest przekonany, że przy tym jest niezbędne,
by szkody gospodarcze i fizyczne, spowodowane od r. 1918, wykryć
i w całej pełni zrekompensować. Oczywiście, uważa to
zobowiązanie za wiążące dla obu stron.
Z tych rozważań wynikają następujące praktyczne
propozycje:
- Wolne Miasto Gdańsk wraca na podstawie swego czysto
niemieckiego charakteru oraz jednomyślnej woli swej
ludności niezwłocznie do Rzeszy Niemieckiej.
- Obszar tzw. Korytarza, od Bałtyku do linii
Kwidzyn-Grudziądz-Chełmno-Bydgoszcz (włączając tu te
miasta), a potem na zachód mniej więcej do Trzcianki,
sam rozstrzygnie o swojej przynależności do Niemiec lub
do Polski.
- W tym celu przeprowadzi się na tym obszarze głosowanie.
Do głosowania będą uprawnieni wszyscy Niemcy, którzy
mieszkali na tym obszarze w dniu 1 stycznia 1918, albo
urodzili się tam do tej daty, jak również wszyscy w
danym dniu na tym obszarze zamieszkali lub do tej daty
tam urodzeni Polacy, Kaszubi, itd. Niemcy wygnani z tego
obszaru wracają dla spełnienia swego obowiązku
głosowania. Dla zagwarantowania bezstronnego głosowania
oraz zapewnienia rozległych do tego potrzebnych prac
przygotowawczych określony wyżej obszar podobnie jak
Zagłębie Saary zostanie poddany władzy natychmiast
utworzonej Komisji, powołanej przez cztery mocarstwa:
Włochy, Związek Radziecki, Francję i Anglię. Komisja
ta posiadać będzie wszelkie prawa suwerenne na tym
obszarze. W tym celu należy obszar ten w jak
najkrótszym do ustalenia czasie opróżnić z polskich
sił zbrojnych, polskiej policji i polskich urzędów.
- Z powyższego obszaru wyjęty zostaje polski port Gdynia,
który w zasadzie pozostaje terytorium polskim, w ramach
polskiego zasiedlenia. Bliższe granice tego polskiego
miasta portowego winny być ustalone między Niemcami a
Polską, a w razie potrzeby rozstrzygnięte przez
międzynarodowe rozjemstwo.
- Dla zapewnienia niezbędnego czasu do koniecznych
rozległych prac przygotowawczych w celu zapewnienia
sprawiedliwego głosowania - głosowanie to nie odbędzie
się wcześniej jak po upływie 12 miesięcy.
- Aby w tym okresie zagwarantować bez ograniczeń Niemcom
połączenie do Prus Wschodnich, a Polsce do morza,
zostaną wyznaczone szosy i koleje, które umożliwią
wolny tranzyt. Przy tym będzie dozwolone pobieranie
tylko tych opłat, które są niezbędne do utrzymania
połączeń komunikacyjnych lub przeprowadzenia
transportów.
- O przynależności obszaru rozstrzygnie zwykła
większość oddanych głosów.
- Aby po przeprowadzeniu głosowania - bez względu na to,
jak ono wypadnie - zapewnić swobodną komunikację
Niemiec z ich prowincją Gdańsk - Prusy Wschodnie, a
Polsce połączenie z morzem, zostanie w razie gdyby
obszar plebiscytowy przypadł Polsce, wydzielona dla
Niemiec eksterytorialna strefa komunikacyjna, mniej
więcej w kierunku Bytów-Gdańsk lub Tczew, nadająca
się do budowy autostrady oraz czterotorowej linii
kolejowej. Budowa autostrady i kolei zostanie
przeprowadzona w ten sposób, że polskie linie
komunikacyjne nie zostaną przez to dotknięte, tzn.
budowa przejdzie albo nad, albo pod nimi. Szerokość tej
strefy określa się na 1 km, a sama strefa należeć
będzie terytorialnie do Rzeszy. W razie, gdyby
głosowanie wypadlo na korzyść Niemiec, Polska dla
swobodnego i nieograniczonego połączenia do swojego
portu Gdynia otrzyma identyczne prawa takiej samej
eksterytorialnej trasy drogowej lub kolejowej, jakie
posiadałyby Niemcy.
- W razie, gdyby Korytarz przypadł ponownie Niemcom,
Rzesza stwierdza swoją gotowość do przeprowadzenia z
Polską wymiany ludności w rozmiarach odpowiadających
Korytarzowi.
- Ewentualnie postulowane przez Polskę specjalne
uprawnienia w Gdańsku zostaną przyznane w zamian za
identyczne uprawnienia Niemiec w Gdyni.
- Aby na tym obszarce usunąć po obu stronach jakiekolwiek
poczucie zagrożenia, Gdańsk i Gdynia otrzymają
charakter miast czysto handlowych, tj. bez wojskowych
urządzeń i umocnień.
- Półwysep Hel, który stosownie do głosowania
przypadnie albo Polsce, albo Niemcom, zostanie w każdym
wypadku tak samo zdemilitaryzowany.
- Ponieważ Rząd Niemiecki ma do wysunięcia najostrzejsze
oskarżenia przeciw polskiemu traktowaniu mniejszości,
Rząd Polski ze swej strony uważa, że również musi
wysuwać oskarżenia przeciw Niemeom, obie strony
zgadzają się na to, że skargi te przedłoży się
Komisji Śledczej o składzie międzynarodowym, z
zadaniem, by zbadała ona wszelkie skargi co do szkód
gospodarczych i fizycznych oraz innych aktów
terrorystycznych. Niemcy i Polska zobowiązują się, by
wszystkie spowodowane od r. 1918 szkody gospodarcze i
inne zrekompensować obu mniejszościom lub anulować
wszystkie wywłaszezenia, lub też za takie czy inne
naruszenia życia gospodarczego przyznać poszkodowanym
pełne odszkodowanie.
- Aby Niemcom pozostającym w Polsce oraz Polakom
pozostającym w Niemczech odebrać poczucie, że nie
chroni ich prawo międzynarodowe, oraz przede wszystkim
dać im pewność, że nie będą pociągani do działań
lub obowiązków niezgodnych z ich poczuciem narodowym,
Niemcy i Polska zgadzają się, by prawa obustronnych
mniejszości zagwarantować przez rozległe i wiążące
porozumienia, by zapewnić tym mniejszościom zachowanie,
swobodny rozwój i aktywność ich narodowości,
zezwolić im zwłaszcza na potrzebne do tego celu
organizowanie się. Obie strony zobowiązują się do
niepowoływania przynależnych do mniejszości do
służby wojskowej.
- W razie porozumienia się na podstawie tych propozycji,
Niemcy i Polska wyrażają gotowość, by nakazać i
przeprowadzić natychmiastową demobilizację swoich sił
zbrojnych.
- Dalsze kroki niezbędne do przeprowadzenia tych
czynności zostaną wspólnie ustalone przez Niemcy i
Polskę.
Tłum. H. Batowski
Źródło:
H. Batowski, Agonia pokoju i początek
wojny (sierpień-wrzesień 1939), Poznań 1969, s. 210-212.
Powrót do wykazu
chronologicznego